tekst
Nico Huijbrechts: Over Area X
Er wringt iets.
Kalmte beheerst dit kleine staande schilderij. Met zachte tinten zijn eenvoudige geometrische vormen geschilderd. In de lengte is het paneel in tweeën gedeeld: iets links van de helft loopt de scheidslijn. Links een gelig wit vlak op de achtergrond. Grenzend hieraan, aan de rechterkant, een lichtgrijs en een paarsig grijs vlak – ze naderen en verdwijnen beurtelings. Helemaal links, transparant over alle vlakken heen gezet, zweeft de donkerste vorm me tegemoet, dringt de andere kleurvlakken terug in de diepe ruimte van het schilderij.
Een utopische wereld van beheersing. Afgewogen kleurtonen als klare open klanken die elkaar nooit verdringen maar traag en lang zowel onderscheiden als in akkoord resoneren, zonder dissonanten te veroorzaken, zonder dat elke toon zijn individualiteit verliest. Elk vlak is niet alleen in de vorm maar ook in kleurkeuze resoluut geformuleerd. Alsof voorafgaande aan het schilderen en het bepalen van de positie van vlak, toon, transparantie en dekking, een aandachtig kijken plaatsvond. Niet naar de oorspronkelijke leegte van dit paneel, maar naar binnen toe: innerlijk is gezocht naar wat uiteindelijk dit werk moest worden, in precies dit formaat, met exact deze voorstelling.
Een klein, maar welkom drama is daarbinnen ook gevonden: de net niet exact rechte horizontale en verticale lijnen van de verschillende vlakken. Alsof iets alle sereniteit op het punt staat te verstoren, en de stille, roerloze wereld in een ontwrichtende beweging zal brengen. Niet onmiddellijk… maar in de celkern van beheersing schuilt het dna van het tenietgaan ervan. Ook al fluistert alles aan dit schilderij nog zo bedachtzaam traag, voortdurend is de spanning voelbaar van op handen zijnde, onontkoombare transformatie.
Ik vermoed dat de scheidslijn tussen gelig wit en lichtgrijs vlak loodrecht is, maar zeker ben ik niet: de verticale lijnen van de paarsgrijze vorm rechts zijn net iets uit het lood, zo ook de horizontale lijnen van het uitstekende stukje van de donkere vorm links – het is of een onzichtbare hand hun stabiliteit probeert te verstoren en alle loodrechte verticale lijnen een klein beetje schuin trekt. Meten is weten, zou je zeggen, maar zelfs als na zorgvuldig onderzoek zou blijken dat de loodrechte lijnen dit ook daadwerkelijk zijn, helpt mij dat niet: het kijken hanteert zijn eigen onnavolgbare wetten, de gevoeligheden ervan onttrekken zich ten enen male aan de controle van iedere rationele kennis.
De dissonantie zit hem dan ook in de wijze waarop de individuele tonen en hun visuele samenklanken, ondanks hun zuivere consonante karakter, spanning aan de ruimte geven – dit gebeurt niet op het exacte moment dát ze klinken maar in hun verloop in de tijd: ze wekken de indruk zich voort te gaan zetten buiten het kader van het kleine paneel, zetten letterlijk visueel druk op zijn begrenzing, het paneeltje lijkt krom te trekken. Met name boven- en onderzijde suggereren een kromming – alsof het schilderij bezig is, traag misschien maar evident, zijn platte status te verlaten en bol te worden. Een kunstwerk als levend organisme: het zal geleidelijk aan een metamorfose tot ruimtelijke vorm ondergaan.
Het is verleidelijk enkel het stille, het harmonieuze van dit werk te zien. Maar wie zijn zachte wereld binnengaat, loopt als ik het gevaar gevangen te raken in het spel van grote op elkaar werkende krachten die in staat zijn sterrenstelsels te doen inkrimpen en uitdijen. Die ontkomt niet aan de gedachte dat de uiterste beheersing die nodig is voor het secuur bepalen van vorm, kleur, formaat, et cetera, bovendien simultaan de tijdelijkheid ervan zichtbaar maakt: in de evenwichtigheid en de stilte zetelt de kracht een geheel nieuwe wereld te scheppen.
99+1 Vrije kunst in Nijmegen
Nico Huijbregts
Frits Bless: Over het streven van Corrie Kuijs
Corrie Kuijs streeft naar perfectie. Dát streven maakt al haar hele leven deel uit van haar karakter, van haar zijn. Ze vindt niet dat ze het al bereikt heeft, bij lange na niet. Maar juist dat maakt haar als kunstenaar zo boeiend. Want, terwijl ze eigenlijk op zoek is naar de totale, de enig ware en de trefzekere vorm, laat ze haar intuïtie spreken, haar vermogen om zelf te bepalen welke kleur haar aanstaat of niet, welke vorm haar aanstaat of juist niet, welke mate van recht-lijnig-heid haar bevalt. Misschien dat ze op een dag die ene vorm, waarnaar ze op zoek is, gevonden heeft. De vraag is of wij die vorm vervolgens te zien zullen krijgen. Want het vinden van de vorm betekent volgens mij het einde van haar kunstenaarzijn: de totale, de enig ware en de trefzekere vorm overstijgt immers haar zelf. Nee, laat Corrie Kuijs maar opzoek blijven. In het afbeelden van mensen is zij niet geïnteresseerd. Waarschijnlijk omdat zij in hen reeds een te grote belangstelling heeft. In eerste instantie, nog tijdens de academie-opleidingen die ze volgt, aanvankelijk in Groningen en later in Arnhem, is het de architectuur die haar boeit. Werkelijk of gefantaseerd, torens, onneembare vestingen, ongerept en stoer, maar ook en toch kwetsbaar, door haarzelf wachters genoemd. Gelijktijdig of in ieder geval al tijdens die eerste jaren ontstaan haar imaginaire ruimten, architectonische schilderijen waarbij wat ze al of niet werkelijk gezien heeft, er eigenlijk niet meer toe doet. Ruimten die wederom en dat geldt voor al haar schilderijen, zonder mensen en zonder enige vorm van leven zijn. Het gaat haar om details en er is met die ruimten altijd wel iets vreemds aan de hand. Na de imaginaire volgen in 1999 de mentale ruimten. En dan vindt ze de blokkendoos van haar zoon en gaat het allemaal heel snel. Of juist niet. Want nu komt ook het lastigste moment. Ze maakt de serie samenplaatsingen. Losse vormen, ontleend aan die blokkendoos, samen geplaatst, nu weer eens echt samen, dan weer in een (schijnbaar?) los verband. Het is die blokkendoos die haar heeft doen ontdekken dat architectuur uit vormen bestaat, die al of niet samen worden geplaatst. Dat lijkt een eenvoudige ontdekking, maar alleen door het - als volwassene? - te doen, wordt je je ervan bewust. Alleen door het (opnieuw?) te doen, zie je de mogelijkheden. En kun je dus loskomen van de architectuur. Zijn het aanvankelijk nog de blokken uit de blokkendoos, allengs gaat het haar om de contrasten tussen licht en donker, tussen hoog en laag enzovoort. Om te eindigen in abstracte of beter nog concrete vormen. Vormen namelijk die naar niet anders dan zichzelf verwijzen. Tegelijkertijd komen dan ook - nieuwe - dilemma's. Hoe perfect of perfectionistisch moet de vorm zijn of worden? In welke mate wil ik, de kunstenaar, nog zichtbaar blijven in het werk? Of wordt dat juist buiten mij om, als vanzelf, 'bepaald'? Tot nog toe, en dat is iets wat spreekt voor de consequentheid van Corrie Kuijs, gaat een uitspraak uit 1997 nog steeds op: "Het vervaardigen van de schilderijen komt via de weg van de geleidelijkheid tot stand: ik schuif net zolang met vormen tot de juiste maat en compositie is gevonden, ik breng net zolang dunne lagen verf aan, tot de juiste diepte, helderheid en toon van de kleur is bereikt." (In een tekst van Alfred Kersaan uit 1997) Dat zegt ze over haar schilderijen, maar het is juist in haar beelden dat ze de perfectie nastreeft. Niet de in brons gegoten vorm, waar ze uiteindelijk geen greep op heeft, maar de strakke vorm van hout en messing. Met rechte hoeken en niet nog een beetje afgerond. Maar het blijkt en blijft zelfs in die materialen lastig om de perfecte, rechte vorm te bereiken. Het zal nog jaren duren voordat Corrie Kuijs haar perfecte vorm, de enig ware, de totale en trefzekere vorm heeft bereikt. Wie weet, lukt het haar nooit. Het is te hopen. Frits Bless Oud-directeur van Reekummuseum Apeldoorn September 2008Johannes van der Wolk: opening van de tentoonstelling van Corrie Kuijs en Toon Janssen in De Nieuwe Gang te Beuningen, 1 september 2013
Dit is de derde keer dat Corrie Kuijs en Toon Janssen samen exposeren. De eerste keer was in 2000 in Valburg, de tweede in 2005 in Nijmegen, nu al weer acht jaar geleden. In mijn herinnering was het in 2005 een stuk warmer dan nu, maar ik ben blij dat het tenminste droog is en dat we de tentoonstelling hier buiten op het gras kunnen inluiden. Corrie en Toon hebben sinds 2005 veel nieuw werk gemaakt, zodat de huidige tentoonstelling geen herhaling maar een voortzetting en uitbreiding van de vorige is geworden. Voor Corrie is het accent verschoven van schaduw naar contour en voor Toon van gips naar zeep. De meesten van u zullen binnen wel al een blik op de tentoonstelling hebben geworpen. Dat maakt het voor mij iets makkelijker. U weet op z’n minst zo ongeveer om wat voor kunst het gaat. Ik vind het heel opmerkelijk hoe de werken van Corrie en Toon elkaar versterken. De tentoonstelling is, net als die van acht jaar geleden in Nijmegen, opgebouwd uit combinaties van werken van beide kunstenaars. Dus niet aan de ene kant van de gang het werk van de een en aan de andere kant dat van de ander, maar steeds naast en in dialoog met elkaar. Het is volstrekt duidelijk welk werk van wie is, maar in de combinaties waarin ze worden getoond, lijkt het, zeker op het eerste oog, of de werken ervoor gemaakt zijn om samen getoond te worden. Toch staan Corrie en Toon voor verschillende benaderingen. Als ik die kort zou mogen typeren, en de woordkeuze komt geheel voor mijn rekening, dan zou ik bij Corrie Kuijs zeggen: van het een komt het ander. En bij Toon Janssen: niets is eeuwig. Maar zoals met alle slogans: de werkelijkheid is altijd genuanceerder. Ik ben de eerste om dat te erkennen. Eerst Corrie Kuijs en van het een komt het ander. Zij neemt als startpunt voor haar meeste werk tamelijk eenvoudige, zelfgemaakte blokvormige constructies van messing en hout. Vervolgens groepeert ze een aantal van die dubbelbeelden van messing en hout, bijvoorbeeld door ze in een rij naast elkaar te plaatsen. Het totaalsilhouet van de elementen verandert door de groepering, maar minstens zo sterk door het standpunt van waaruit je naar het geheel kunt kijken. Op een zeker moment besluit Corrie dat het totaalsilhouet van dat moment haar bevalt en als uitgangspunt kan dienen voor de volgende fase, dat van de tekeningen. In de eenvoudigste versie vult ze de contouren in met evenwijdige lijnen, die maken dat het silhouet een vlak wordt waaraan niet of nog nauwelijks valt af te lezen waarvan het een silhouet is geweest. In de meer doorwerkte versies laat Corrie zich door haar intuïtie leiden om binnen het silhouet nieuwe vormen te laten ontstaan, meestal met een sterke horizontaal als basis. De schilderijen die Corrie in de tentoonstelling heeft opgenomen zijn niet zoals bij de tekeningen van het silhouet afgeleid maar van het schaduwbeeld dat ontstaat door de dubbelbeelden in het met de tijd van richting en intensiteit veranderende zonlicht te plaatsen. Als weergave van een schaduwbeeld zijn de schilderijen net als de silhouettekeningen in zekere zin een afgeleide van een afgeleide. Zoals gezegd: van het een komt het ander. Een schilderij of een tekening is voor Corrie pas klaar als alle elementen voor haar gevoel met elkaar in evenwicht zijn. Het is een proces van wikken en wegen en van geduldig zoeken. Ook Toon Janssen houdt van zoeken, maar dan wel op een heel andere manier, niet zozeer in een voortraject maar al doende. En dan al doende ook nog eens met materialen die niet echt gebruikelijk zijn in de dagelijkse praktijk van een kunstenaar. Eerder was hij een relatieve grootverbruiker van tandartsgips, nu is hij dat van gietzeep. Toon lijkt een zekere voorkeur te hebben voor materiaal dat niet gemaakt is om een eeuwig bestaan van zijn werk te garanderen. In zijn algemeenheid vindt hij dat kunst daar ook niet voor bedoeld is. Niets is eeuwig, dus waarom zou kunst dat wel moeten zijn? Ter geruststelling dient gezegd te worden dat Toons werk, als je er maar voorzichtig mee omgaat, en voor welke kunst geldt dat niet, wonderlijk goed intact blijft. Voor de eeuwigheid wellicht niet, maar voor de verzamelaar van nu zou ik zeggen: geen probleem. In de loop der jaren heeft Toon z’n eigen beeldtaal ontwikkeld. Zonder die beeldtaal zou het experimenteren met zeep als nieuw materiaal een ongericht experiment kunnen zijn. Met die beeldtaal en met zijn eerdere ervaring met gips op zak, weet Toon snel en trefzeker een aantal stappen te zetten. Met foamboard als mal komt hij tot hoekige en open vormen. Intussen werkt Toon ook gestaag door aan de reeks van wandbeelden van vurenhout, soms als open constructies, soms als invullingen van een bak en, als jongste loot aan de stam, soms verzachtend afgedekt met een min of meer transparant gaas. Corrie en Toon, Ik ben blij dat jullie deze tentoonstelling in De Nieuwe Gang hebben willen en kunnen maken. Het is een mooie en inspirerende expositie geworden. Ik zie nu al uit naar jullie vierde expositie samen. Dames en heren, Dank voor het luisteren. Wat mij betreft is het tijd om weer naar binnen te gaan. Ik wens u veel kijkplezier.Erna aan de Stegge
Werk uit de periode 1990–2012, 1 maart t/m 19 april 2012, KCG Arnhem Geconstrueerde ruimtes en objecten in een eenvoudige geometrische vormentaal. Zo zou je het twee- en driedimensionale werk van Corrie Kuijs kunnen benoemen. Haar observaties van geometrische vormen en haar onderzoek naar de werking van licht en schaduw hebben door de jaren heen een grote stroom werken opgeleverd. Ze zijn heel divers van aard: schilderijen, pentekeningen, ruimtelijke werken in brons, messing en ebbenhout. Op deze tentoonstelling toont ze naast haar vrije werk ook kunst die in opdracht tot stand kwam. Haar oeuvre laat zich lezen als een logische ontwikkelingslijn. Vers van de opleiding schildert ze eerst bestaande of bedachte bouwsels, die ze ‘wachters’ noemt. Ze introduceert ons in een wereld die bestaat uit architectonische constructies. In de periode daarna ontstaan haar ‘imaginaire ruimten’: schilderijen zonder mensen of enige vorm van leven, waarin elk detail met zorg is uitgekozen en afgewogen. Deze werken groeien uit tot haar ‘mentale ruimten’, waarin de relatie tussen vorm, kleur en ruimtelijkheid verder worden afgetast. En tot slot zijn er de experimenten waarin de blokkendoos van haar zoon een belangrijke rol speelt. De inhoud daarvan stelt haar in staat ordeningen en stapelingen te maken, waarvan ze de kern vertaalt naar beelden en schilderijen. Corrie Kuijs toont ons een abstracte wereld van concrete vormen. Vormen die naar niets anders dan zichzelf lijken te verwijzen. Maar wie de tijd neemt voor meer dan een vluchtige blik ontdekt al snel dat er veel meer aan de hand is. De ordeningen en stapelingen lijken in eerste instantie dan misschien afstandelijk en rationeel. Bij nadere beschouwing wordt een intuïtieve laag voelbaar. Consciëntieus zet ze daarvoor alle middelen in, die haar ter beschikking staan: kleur en vorm, licht en donker, contrast en herhaling. Ze schuift heel precies en subtiel net zolang met vormen tot de juiste maat en compositie gevonden zijn. Ze brengt net zolang dunne lagen verf aan totdat de juiste diepte, helderheid en toon van de kleur is bereikt. Alles staat in het teken van haar zoektocht om ‘de ultieme vorm’ uit te vinden, te ontdekken of er op z’n minst een glimp van op te vangen. De zorg waarmee het oeuvre van Corrie Kuijs is opgebouwd, is ook in elk van haar afzonderlijke werken terug te vinden. Telkens opnieuw probeert ze de werkelijkheid te ontleden om vat te krijgen op het onverklaarbare. Je ontkomt er niet aan dat je als kijker wordt meegezogen in haar zoektocht. Erna aan de Stegge, kunsthistoricus